Kościół

Chrześcijańskie kościoły pielgrzymkowe i klasztorne wznoszono na wzgórzach. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Grodowcu zajmował na Dolnym Śląsku poczesne miejsce. Od dawna był znany i ceniony podobnie jak Wambierzyce na Środkowym Śląsku i Góra Św. Anny na Górnym Śląsku.

Kiedy powstał najstarszy, drewniany kościół w Grodowcu nie wiadomo. Najstarsze dokumenty spłonęły w 1591 roku podczas pożaru. który wybuchł wskutek uderzenia pioruna w wieżę kościelną.

W zgliszczach znaleziony został cudem ocalały obraz Matki Bożej i umieszczony w przykościelnym grobowcu. Jedenaście lat po tragedii pożaru w 1602 roku stanął nowy, murowany kościół. Dla zdobycia środków na tę budowę, ówczesny proboszcz dr Kacper Sellius za zezwoleniem władzy biskupiej, sprzedał najpiękniejszą część posiadłości kościelnej baronowi von Stosch. Po przeniesieniu obrazu do nowego kościoła, zaczął odradzać się ruch pielgrzymkowy, lecz wkrótce wybuchła wojna trzydziestoletnia. Święte miejsce obrabowano i zbezczeszczono zamieniając na stajnię dla koni głogowskiego kapitana Waltera.

Po podpisaniu pokoju westfalskiego (1648 r.), przybyły proboszcz, z trudem odbudował kościół, ale już w 1660 roku wichura wyrządziła wielkie szkody. Kolejne lata przyniosły gradobicia powiększające szkody w sposób zatrważający. Dobroczyńcą kościoła stał się Abraham von Dyhren, właściciel Brzegu Dolnego i Wołowa. Kazał na nowo pokryć kościół dachem, wytynkować wewnątrz i na zewnątrz ściany, odnowić i przyozdobić ołtarze. Ofiarował też do kasy parafialnej cztery tysiące pięćset marek i ufundował budowę piętnastu kapliczek na pielgrzymiej drodze z Głogowa do Grodowca z przedstawieniami tajemnic różańcowych.

Nastał czas pokoju i odrodził się ruch pielgrzymkowy. Sława tego świętego miejsca rozszerzała się i tłumy przybywających tu czcicieli Matki Bożej nie mieściły się w murach kościoła. Koniecznością stało się powiększenie domu Bożego. Z posiadłości kościelnych nie można już było więcej sprzedać. Wówczas władze gminy oraz okoliczni właściciele ziemscy wnieśli znaczne wkłady finansowe, a resztę potrzeb pokryli pielgrzymi. Dnia 1 lipca 1724 roku biskup wrocławski Elias von Sommerfeld uroczyście poświęcił rozbudowany kościół, który zachował się do czasów nam współczesnych.

Biskup ten jako gimnazjalista głogowski i uczeń szkoły Jezuitów znał Grodowiec od najmłodszych lat. W 1856 roku proboszcz Bittner polecił wybudować wysmukłą, neogotycką wieżę. Pod dachem na jej szczycie zawieszono dwa dzwony zachowane z poprzedniej, rozebranej w 1835 roku wieży. W 1860 r. poniżej umieszczono zegar, który wybijał godziny i kwadranse mijającego czasu, danego nam od Pana Boga.

U schyłku XIX w. przeprowadzono renowację wnętrza świątyni. Ksiądz dr Paweł Majunke polecił wstawić dwanaście kolorowych witraży z przedstawieniami Apostołów. Wyposażył kościół w nowe rzeźby m.in. błogosławiącej Matki Bożej oraz marmurowy krzyż przed wejściem.

Następny proboszcz Hubrich (+1945 r.) podjął się bardzo trudnego zadania, przywrócenia jednolitego, barokowego stylu bogato wyposażonej świątyni. Dla realizacji tego zadania pozyskał dobrodziejkę, hrabinę Saurma – Jeltch. Prace rozpoczęto dnia 16 czerwca 1913 roku, wymieniając wschodni szczyt kościoła, który groził zawaleniem. Całe wnętrze też odrestaurowano. Wszystkie ołtarze rozebrano i opracowano na nowo. Artystyczne prace zostały wykonane przez firmy „Liebingk i Christen” oraz „Becker” z Wrocławia oraz firmę snycerską „Jackel” z Głogowa. Znawcy sztuki są pełni uznania dla efektów prac wykonanych przez artystów, które podziwiamy aż po czasy współczesne.

Dnia 19 czerwca 1915 roku książę bp dr Adolf Bertram poświęcił odrestaurowany kościół, w którym udzielił sakramentu bierzmowania.

Podczas I wojny światowej, przerażeni ludzie przybywali do Grodowca z wielką ufnością błagać o pokój dla Ojczyzny i swoich rodzin. Z kościoła zabrano cynowe piszczałki organów. Dnia 25 czerwca 1917 roku zdjęto i rozbito dwa dzwony. Największy dzwon poświęcony Maryi zawierał napis, który po przetłumaczeniu brzmiał: „Dziewico i nasza Pani, nasza Nadziejo, pomóż ludowi Grodowca i zanieś nasze prośby Twojemu Synowi”.

Budynek kościoła otoczonego starym cmentarzem jest orientowany na planie wydłużonego prostokąta i trójnawowy. Do świątyni prowadzą dwie bramy wejściowe pochodzące z XVII i XIX w. Wejście od strony południowej prowadzi poprzez monumentalne schody. Na początku podejścia umieszczone zostały dwie piaskowcowe rzeźby: św. Mikołaja i św. Jana Nepomucena z 1736 roku Ustawione są na czworobocznych cokołach, pokryte reliefami ze scenami z życia świętych.

Powyżej kilku schodów pośrodku platformy jest rzeźbiarska Grupa Ukrzyżowania wykonana z piaskowca z 1738 roku ufundowana przez proboszcza Chrystiana Ocklera. Na cokole w kształcie skały jest postać ukrzyżowanego Chrystusa, po bokach zaś figury Najświętszej Maryi Panny i św. Jana. Grupa Ukrzyżowania na schodach paradnych otoczona jest balustradą o falistych i ażurowych bokach oraz bardzo realistycznie przedstawiona.

Po lewej stronie bramy schodów paradnych przy bramie wejściowej znajduje się kaplica Góry Oliwnej. Została ona ufundowana przez proboszcza Puscha w 1755 roku Ma ona kształt kwadratu, a przykrywa ją czterospadowy dach o falistych spływach. W szczycie dachu jest latarnia, przykryta sferycznym hełmem. Na sklepieniu wnętrza jest polichromia. W latarni centralnie przedstawiona jest postać Ojca. W pendentywach są przedstawienia czterech lecących aniołków z symbolami męki Chrystusa: krzyż, kogut, drabina i gwoździe. Pomiędzy nimi putta i uskrzydlone główki anielskie pośród obłoków. Na ołtarzu obraz przedstawiający obraz postać Chrystusa na Górze Oliwnej.

Z zewnątrz kościół przedstawia się jako zwykła budowla ze stosunkowo małymi oknami. Od wschodu w prostokątnej przybudówce mieści się zakrystia. Na drugiej osi od wschodu jest kruchta. Na piątej osi jest druga kruchta zwana baptysterium, pod którą jest nisza. W niej mieści się pełnoplastyczna rzeźba drewniana i polichromowana, przedstawiająca postać św. Aleksego na katafalku, wykonana w XVIII w. Na dachu baptysterium znajduje się góra św. Floriana. Przy schodach do tej kruchty są dwie figury Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Nepomucena. Pod figurami znajdują się napisy oto ich treść: „O sVsseste JvnfraV MarIa, zVfLVCht VieLer großen sVnDer, bItte Gott Vor Vns, Anno 1749“. (Najsłodsza Dziewico Maryjo, ucieczko grzesznych, proś Boga za nami. Rok 1749) i „ WvnDerhätIger hl. Ines NepoMVCene, bewage Vnsere Herzen zVr bVS (=Buße) nebst aLLen VorwItzIgen spöttern wegen Vnserer VehrerVngen. Anno 1749“. (Czyniący cuda Janie Nepomucenie, wzrusz serca nasze do pokuty (…). Rok 1749).

Napisy te są chronostichami, co przy łacińskich napisach jest dość powszechne zaś w języku niemieckim stanowią rzadkość. Wartości cyfrowe: M = 1000, D = 500, C = 100, L = 50, V = 5 i I = 1. Suma cyfr w każdym napisie oznacza datę powstania rzeźby, czyli rok 1749.

Trzynawowe wnętrze kościoła przedzielone jest filarami o podstawie kwadratu. Między nawą główną i bocznymi, wysmukłe i półkoliste arkady ujęte są gurtami. Przęsła nawy głównej są wydzielone do wysokości filarów sfazowanymi pilastrami porządku toskańskiego. W połowie długości kościoła po trzy przęsła po obu stronach są rozdzielone pogrubionym gurtem bez podziałów. Sklepienie nawy głównej podzielone jest na przęsła kolebkowe z lunetami skierowanymi w stronę arkad bocznych. Przęsła naw bocznych są rozdzielone arkadami ujętymi obniżonym gurtem i partią ściany powyżej oraz nakryte sklepieniami krzyżowymi. Zachodnie przęsło nawy bocznej zajmuje empora muzyczna. Przestrzeń nad emporą nakryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami ustawionymi poprzecznie.

Wchodząc do kościoła od strony wieży, wzrok pada na najwyższy ołtarz główny. Został on zbudowany w stylu barokowym z drewna polichromowanego po roku 1724. Jest on jednoosiowy, dwukondygnacyjny i bogato ozdobiony rzeźbami oraz kolumnami. W centrum ołtarza nad tabernakulum w konchowej niszy około metrowej wysokości rzeźba Matki Bożej przedstawiona jako modlące się dziecko. Rzeźba ta została wykonana prawdopodobnie na przełomie XV i XVI w.

Powyżej w nastawie ołtarzowej jest obraz Trójcy św. z pierwszej połowy XVIII w. Kompozycja obrazu wiąże się z cudowną figurką Matki Bożej Grodowieckiej. Z lewej strony na pierwszym planie obrazu jest postać Chrystusa, prawą ręką trzymającego krzyż, a lewą koronę nad głową swej Matki. Z prawej strony w głębi obrazu przedstawiony jest Bóg Ojciec z kulą ziemską. W górze przedstawiony jest Duch Święty w postaci gołębicy. Umieszczone są tam również adorujące aniołki. Jest to trafne zobrazowanie kultu Matki Bożej w łączności z kultem Boga w Trójcy Jedynego.

Pod obrazem rzeźby dwóch aniołków trzymają koronę dla Maryi. Nastawa ołtarza głównego zwieńczona jest kłębiastymi obłokami, spośród których wychodzą promienie. W centrum obłoków jest Oko Opatrzności.

Po obu stronach ołtarza są dwie bramki zwieńczone rzeźbami Rafaela z Tobiaszem po jednej stronie i Anioła Stróża po drugiej. Na tle kolumn po obu stronach cudownej figurki Matki Bożej Grodowieckiej stoją dwie rzeźby Cherubinów z rozwiniętymi skrzydłami.

Srebrne antependium udekorowane jest motywami roślinnymi a pośrodku mieści się napis o treści: „Oblatum famuli suscipe mater pia 1798” (Wejrzyj na ofiary swoich sług kochana Matko). Ściana kościoła za ołtarzem wymalowana jest jak gobelin, nadając prezbiterium harmonijne i perspektywiczne zakończenie.

Ołtarz „Dobrej śmierci” wykonany przed 1724 rokiem mieści się we wschodniej części nawy południowej. Ołtarz jest dwukondygnacyjny bez tabernakulum. Mieszczą się w nim relikwie męczenników: Liliosusa, Columbusa, Walentyna i Wiktorii. W retabulum jest obraz „Zdjęcie z Krzyża” namalowany przez Ignacego Axtera w stylu barokowym na początku XVIII w. Po bokach obrazu są korynckie kolumny a przy nich rzeźbione personifikacje: Wiary i Nadziei, nad obrazem personifikacja Miłości z dwojgiem niemowląt. W nastawie ołtarzowej umieszczono rzeźbioną grupę przedstawiającą „Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny”. W zwieńczeniu ołtarza pośród obłoków i adorujących aniołków jest wyobrażenie Trójcy Świętej na tle promienistej glorii. Rzeźbione antependium przedstawia śmierć św. Józefa. W ołtarzu umieszczono cztery medaliony przedstawiające drogę nawrócenia chrześcijanina. Ołtarz ozdobiony jest pięknymi rzeźbami: Nikodema, Józefa z Arymatei, Apostoła Jana, Piotra, Symeona i Wawrzyńca.

W pobliżu stoją dwie patronackie ławki, z których jedna przyozdobiona jest herbem Borwitz. Powyżej umieszczony jest piękny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, której namalowanie niektórzy przypisują Łukaszowi Kranachowi.

Niedaleko wisi obraz przedstawiający dziewięć scen z życia św. Bernarda z Clairvaux. Malowidło to pochodzi zapewne od Cystersów, prawdopodobnie z Lubiąża datowane na XV lub XVI w.

We wschodniej części nawy północnej mieści się ołtarz „Zaślubin Najświętszej Maryi Panny”. Zbudowano go przed 1724 rokiem przyozdabiając wieloma rzeźbami. W konchowej wnęce retabulum jest przedstawiona scena zaślubin NMP Pośrodku ustawiono rzeźbę kapłana Symeona a po bokach Maryja i Józef podający sobie prawe dłonie. Po obu stronach są korynckie kolumny a przy nich figury świętych: Jadwigi i Katarzyny, Judy Tadeusza i Karola Boromeusza. Na gzymsie, na skraju boków są rzeźby aniołków trzymających narzędzia pracy św. Józefa: piłę i młot. W nasadzie jest rzeźbiona scena ofiarowania Maryi przez św. Annę i Joachima – umieszczona we wnętrzu mieszkalnym. Pośrodku jest Maryja jako małe dziecko ze złożonymi rączkami, uniesiona na wysokość głów rodziców, stojąca na poduszce podtrzymywanej przez oboje. Rodzice jej stoją przy stole nakrytym białym obrusem a na nim wrzeciono. Biały obrus i wrzeciono to symbole czystości. Na ołtarzu są jeszcze figury św. Elżbiety i Zachariasza. Na szczycie nastawy jest wyobrażenie Boga pośród aniołków i obłoków na tle promienistej glorii. Drewniane antependium ozdobione zostało płaskorzeźbą, przedstawiającą św. Annę uczącą Maryję w wieku dziecięcym.

W północnej nawie umieszczony został ołtarz „Czternastu Wspomożycieli”, który powstał w pierwszej połowie XVIII w. We wnęce pośrodku ołtarza jest rzeźba Matki Bożej Wniebowziętej, nad którą jest baldachim. Wokół Maryi zgromadzono rzeźby czternastu świętych: Barbara, Krzysztof, Ritter Georg i Eustachiusz z jeleniem, mnich Agidus, bp Dionizy, bp Erazm z wyciągniętymi wnętrznościami, bp Błażej ze świecą, Pantaleon z rękami za głową, Wit, Małgorzata, Katarzyna, Cyriak i diakon Achatius. Ofiarodawcą tego misternego pokrycia ołtarza był papież Leon XIII dla ks. Majunke. Artystycznie wykonane antependium, pokryte jest ornamentem suchego akantu i wstęg. Pod ołtarzem jest grobowiec Barberiny Campanini, założycielki zakładu dla szlacheckich panien w Barszewie.

Ołtarz „Krzyża” będący dwunastą stacją Drogi Krzyżowej mieści się przy północnym, środkowym filarze. Retabulum stanowi rzeźbiona grupa pasji, ustawiona na cokole. W centrum jest ukrzyżowany Chrystus. Po bokach są figury Najświętszej Maryi Panny i św. Jana. Uchwycone w dynamicznym ruchu, wyrażają rozpacz. Pod krzyżem skrzynia, wyobrażająca czyściec, wypełniona cierpiącymi duszami. Ponad nią aniołek zbiera do czaszy krew, wypływającą z boku Zbawiciela i wlewa ją do ognia oczyszczającego. Poniżej antependium przedstawia wykonanego z brązu węża na krzyżu. W ołtarzu są relikwie świętych: „Martyrer Fortunatus, Benignus, Ampliata i Urszuli”. Ołtarz ten został poświęcony dnia 1 lipca 1724 roku przez bp Eliasza Sommerfelda ku czci Krzyża Chrystusa, Anioła Stróża i św. Franciszka z Sales.

Przy zachodniej ścianie nawy północnej jest jednokondygnacyjny ołtarz „Chrztu Chrystusa” wykonany w stylu barokowo – klasycystycznym, na przełomie XVIII i XIX w. Na nim jest obraz „Chrztu Chrystusa”. Powyżej jest rzeźba Boga Ojca pośród aniołków i obłoków na tle promienistej glorii. Przed ołtarzem mieści się chrzcielnica z pierwszej połowy XIX w. bez mensy, wykonana z drewna w stylu klasycystycznym. Ma kształt kielichowaty. Jest złocona i ozdobiona naprzemiennie rozetami i ornamentem kampanulowym z kokardą. Pokrywa jej jest wypukła z motywem muszli i liści.

W nawie północnej jest jednokondygnacyjny ołtarz „Świętego Jana Chrzciciela”, pochodzący z 1773 roku wykonany w stylu późnobarokowym i klasycystycznym. W retabulum mieści się obraz św. Jana Chrzciciela. Po bokach są kolumny, przy których ustawiono rzeźby świętych: Piotra i Pawła. Powyżej w nasadzie ołtarza jest obraz św. Jana Nepomucena, olejny na płótnie w stylu rokoko z XVIII w.

W północnej nastawie jest także jednokondygnacyjny ołtarz „Świętej Barbary” pochodzący z XVIII w. Wykonany w stylu rokoko. W retabulum jest olejny obraz na płótnie w stylu barokowym, przedstawiający św. Barbarę. W zwieńczeniu ołtarza umieszczony został olejny obraz św. Wawrzyńca wykonany na płótnie w stylu rokoko w pierwszej połowie XVIII w.

Kościół św. Jana Chrzciciela wyposażony został w aż osiem ołtarzy a każdy z nich jest piękny na swój sposób i godny bliższego zainteresowania.

Naprzeciwko ołtarza głównego mieści się prospekt organowy w stylu barokowym z 1750 roku anonimowego autorstwa. Jest on ozdobiony ażurowym ornamentem akantowo – wstęgowy, regencyjną kratką i uskrzydlonymi główkami aniołków.

Artystycznie wykonana ambona sięgająca 8 m. też budzi zachwyt. Dolna jej część przedstawia w realistyczny sposób ewangeliczną scenę cudownego rozmnożenia chleba. Na pięciobocznym baldachimie jest scena Przemienienia Pańskiego: pośrodku Chrystus w promienistej aureoli a po bokach Mojżesz i Eliasz. Niżej umieszczono rzeźby trzech Młodzieniaszków. W zwieńczeniu jest rzeźba Boga Ojca w obłokach i adorujące aniołki. To wspaniałe dzieło anonimowego autora, zostało wykonane w pierwszej połowie XVIII w.

W kościele jest również dużo wolnostojących rzeźb świętych: Pawła, Piotra, Wawrzyńca, Wincentego, Jana Nepomucena, Mikołaja, Pieta, trzy rzeźby stanowiące: „Sancta Conversatione”: Bóg Ojciec, Maria Magdalena i Augustyn. Są również zabytkowe ławki. Przy chrzcielnicy w ścianie, pięknie przedstawia się obramowanie schowka na święte oleje z bogatą dekoracją snycerską i rzeźbiarską.

Z połowy XVIII w. pochodzą cztery barokowe konfesjonały, ustawione przy filarach międzynawowych. Wszystkie mają taką samą budowę. Ponad drzwiami dwa anioły, trzymające tablicę z napisem, a nad nimi pokutnik. W zwieńczeniu są figury: Marii Magdaleny, Łazarza i Syna Marnotrawnego.

Wnętrze kościoła św. Jana Chrzciciela będąc Sanktuarium Matki Bożej Grodowieckiej, wystrojem i położeniem urzeknie każdego, kto znajdzie się tu choćby przypadkiem. Zapewne będzie, powracać, by odetchnąć atmosferą panującą na wzgórzu i w kościele. Na każdego powracającego, wiernie czeka Maryja: zawsze skromna, cicha i cierpliwa, każdemu daje nadzieję. Pomaga zbliżyć się grzesznikom do źródła miłości – Jezusa Chrystusa.

[wp]