Figura Matki Bożej Jutrzenki Nadziei

Od średniowiecza w drewnianej świątyni w Grodowcu znajdował się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na rękach, który słynął łaskami. Na niektórych wotach i starych rycinach zachowała się podobizna tego obrazu. Obraz ten w cudowny sposób nie uległ zniszczeniu w czasie pożaru kościoła w dniu 19 lipca 1591 roku. Kościół spłonął doszczętnie a z pogorzeliska wydobyto ocalony obraz Matki Bożej. Umieszczono go w zachowanej kaplicy – grobowcu, gdzie Maryja Niepokalana odbierała cześć. Na miejscu spalonego kościoła powstała nowa murowana świątynia, której budowę ukończono i konsekrowano w 1602 roku W świątyni tej umieszczono też grodowiecki wizerunek Matki Bożej. W okresie wojny trzydziestoletniej (1618 – 1648) kościół w Grodowcu został zniszczony i spustoszony. Przypuszczalnie w tym czasie zaginął obraz czczony do tej pory w Grodowcu. W latach 1660 – 1672 odnowiono grodowiecką świątynię. Dobroczyńcą przeprowadzonej renowacji był Jerzy Abraham Dyhern. Zbudowano też wielki ołtarz, w którym umieszczono starą cudowną figurę Matki Boskiej.

Figura ta posiada cechy gotyckie w typie 5,2 bez półksiężyca u stóp. W sztuce sakralnej ten sposób przedstawienia Matki Bożej określa się jako „Maryja Służebnica w Świątyni”.

Temat ten w ikonografii wywodzi się z wczesnochrześcijańskich tekstów apokryficznych, opowiadających w zwięzłej formie o przyprowadzeniu przez rodziców trzyletniej Maryi do Świątyni Jerozolimskiej i pozostawienie Jej tam do 14 roku życia w celu posługiwania wraz z innymi dziewicami. Opowieść ta w literaturze wschodniej wzbogacona nowymi szczegółami stała się podstawą specjalnej uroczystości liturgicznej wprowadzonej od końca VII wieku. W liturgii łacińskiej zainteresowanie tą opowieścią pojawiło się w wieku X, a dopiero od 21 grudnia 1372 roku oficjalnie ustanowiono święto prezentacji Maryi w Świątyni. Przedstawienie tego apokryficznego wydarzenia stosowała już sztuka wczesnochrześcijańska; świadczą o tym zachodnie zabytki. W VI lub VII wieku pojawił się temat Maryi jako Służebnicy; wyobrażenie Maryi Służebnicy ukazane jest na płycie nagrobnej z Arles; znajduje się ona obecnie w krypcie prowansalskiego kościoła w St. Maximin. Maryja Niepokalana ukazana jest jako młoda orantka z długimi, rozpuszczonymi włosami; po nią widnieje napis Maria Virgo Minester de Tempulo Gerosale. Tytuł „ministra” (służebnica) często łączono z osobą Maryi Niepokalanej. Jerzy z Nikodenii użył go z okazji Jej pobytu w świątyni. W okresie ustanowienia na zachodzie Europy święta Ofiarowania Maryi Niepokalanej w świątyni, pojawił się – oparty na greckich źródłach – obrzęd religijny nazwany „Reprdesentatio”. Wśród dokładnych wskazań dotyczących przedstawianych osób, znajduje się opis grającej Maryi Dziewicy. W tekście tym, który przekazał Ph. de Mezieres, znajdują się dość liczne szczegóły kostiumologiczne zwracające uwagę swoim podobieństwem z przedstawieniami malarskimi i rzeźbiarskimi. Dla katedry mediolańskiej w XIV wieku została ufundowana „figura in argento sculpta” przedstawiająca Maryję służebnicę. Figura ta zaginęła w czasie wznoszenia nowej budowli w 1365 roku. W roku 1465 Clistoforo de Motis otrzymał zamówienie na wykonanie obrazu „Cum cohazono stelis deaurat et diadema aurca” termin „coazia” lub „coazzone” określa bujne włosy splecione w długich warkoczach i spadające na plecy. Obraz ten w 1485 roku zastąpiono rzeźbą marmurową; wykonał ją Pietro Antonio Solan. Przedstawia ona stojącą ze złożonymi rękami postać kobiety w długiej zdobnej kłosami szacie spiętej paskiem opadającym z przodu. Jej długie rozpuszczone włosy spadają na plecy. Obok Niej umieszczono na pasku łaciński napis, że rzeźba ta przedstawia Maryję. Artyści wprowadzili dwie odmiany ujęć wizerunków Matki Bożej Służebnicy w Świątyni; jeden ukazuje Bogarodzicę stojącą we wnętrzu świątyni, zaś drugi przedstawia Ją na tle podtrzymywanej przez aniołów lub zawieszonej kotary.

Najbardziej znane przykłady obrazów i drzeworytów z wizerunkiem Maryi Służebnicy w Świątyni to:

• Frankowski obraz z ok. 1430 roku – muzeum w Monachium
• Drzeworyt szwajcarski z ok. 1465 roku – Zurich
• Niderlandzki drzeworyt z ok. 1470 roku – Kopenhaga
• Wotywny obraz westwalskiego mistrza z 1470 roku
• Wotywny obraz tyrolskiego mistrza 1484 rok – Wiedeń
• Południowo-niemiecki drzeworyt z ok. 1500 roku
• Ołtarz Zwiastowania z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu (obecnie Muzeum Narodowe w Warszawie).
• Stary Wielisław
• Skępe z ok. 1496 roku – kościół Bernardynów

Do charakterystycznych cech stosowanych w przedstawieniu Matki Bożej Służebnicy w Świątyni należą między innymi: układ rąk, długie opadające włosy, wysunięte do przodu lewe kolano, kłosy na niebieskiej szacie Maryi.

Grodowiecka figura przedstawia Maryję w pozycji frontalnej, stojącej w kontrapoście (z lekko wysuniętym kolanem lewej nogi), w pozie modlitewnej z charakterystycznym ujęciem złożenia dłoni do modlitwy na wysokości piersi z dość wyraźnie odchylonymi łokciami na zewnątrz. Smukłą sylwetkę Maryi Niepokalanej okrywa długa obcisła suknia spadająca na stopy tworząc kilka fałd (draperie). Spod sukni wystaje część stopy lewej nogi. Bujne włosy – luźno opadają na plecy poniżej pasa. Natomiast głowę Maryi Niepokalanej oplata wałeczek, który podtrzymuje spadające włosy. Na Jej głowie znajduje się korona.

Twarz Maryi Niepokalanej posiada bardzo charakterystyczne cechy okresu gotyckiego tj.: znacznie wypukłe czoło, lekko wystające policzki, mały podbródek  oraz migdałowe oczy z wyraźnie podkreślonymi łukami i brwiami natomiast nos jest dość długi i wąski, a usta małe.

Niezwykle ważnym elementem dekoracyjnym na figurce jest umieszczenie dekoltu na piersi w kształcie trójkąta, który tworzy zasłonkę w postaci siateczki.

Grodowiecka rzeźba ma jeden metr wysokości a jej proporcja głowy w stosunku do długości ciała wynosi jak jeden do siedmiu. Ustawiona jest ona na sześciokątnym cokoliku z napisem IHS MARIA IHS.

Porównując styl i charakterystykę rzeźby grodowieckiej oraz czas jej powstania i miejsce przebywania należy przypuszczać, że grodowiecka figura pochodzi z pracowni Mistrza Ołtarza z Gościeszowic. Warsztat ten dość prężnie działał na przełomie XV i XVI wieku. Obszar działań tego warsztatu odnajdujemy na terenie księstwa głogowskiego, w okresie panowania królewiczów z dynastii Jagiellonów: Jana Olbrachta i Zygmunta. Mistrz z Gościeszowic mógł przebywać na terenie południowych Niemiec a później w środowisku artystów śląskich. Na Dolnym Śląsku znane są dzieła pochodzące z jego warsztatu. Należą do nich:

• Zaśnięcie NMP –Lubin z roku 1522
• Śmierć Maryi – Sobin

Podobne dzieła z tego kręgu spotykamy na terenie Niemiec w Lomnitz koło Drezna, Branderburgii. Na terenie Polski spotykamy dzieła Mistrza z Gościeszowic na ziemi lubuskiej koło Szprotawy i Zielonej Góry w następujących miejscowościach: Gościeszowice, Konin Żagański, Wichów, Chichy, Dzikowice, Babimost, Sulechów, Mycielin, Broniszów, Klempsk, Szymocin.

[wp]

Słynąca łaskami gotycka figura Maryi (wykonana ok. 1590 r.) czczona jest przez pielgrzymów jako Jutrzenka Nadziei. Reprezentuje ona typ przedstawienia Maryi, określany w sztuce jako „Maryja Służebnica w świątyni”. Przedstawia ona Maryję frontalnie, w lekkim kontrapoście. Ukazana jest w pozie modlitewnej, z charakterystycznym ujęciem złożenia dłoni do modlitwy. Smukłą sylwetkę Maryi okrywa długa, obcisła suknia, która spadając na stopy tworzy kilka fałd. Spod sukni wystaje część stopy lewej nogi. Długie, luźno spadające na plecy włosy oplata i podtrzymuje wałeczek. Na głowie Maryi znajduje się korona. Twarz Maryi posiada cechy charakterystyczne dla sztuki gotyckiej: wypukłe czoło, lekko wystające policzki, mały podbródek oraz migdałowe oczy z wyraźnie podkreślonymi łukami i brwiami. Ciekawym elementem dekoracyjnym jest dekolt w kształcie trójkąta, który tworzy zasłonkę w postaci siateczki.

[mk]